LAPİS LAZULİ DAĞLARI VE ARKEOLOJİDEKİ ÖNEMİ

Yazan: S. Vedat KARAARSLAN

Kaya taşı olarak bilinen lapis lazuli, eski çağlarda yapılan minyatür eserlerin gözlerinin mavi renk ile tasvir edilmesi ve geniş oranda süsleme amaçlı olarak kullanılırdı ve lapis, Latince 'taş', 'lazuli' ise yine aynı lisanda 'lazulum' kelimesininden gelir ki bu da bir yer adı olarak Arapça 'lacivert' kelimesinden Latinceye geçmiştir.

Afganistan'ın mavi renkli dağları lapis lazuli yatakları olarak m.ö. 5000 lere kadar bu madene yataklık etmiş ve hala da etmekte....(resim) Kelimenin etimolojik kökeni de'lācverd' olarak Farsca' ya dayanır [1] ve taşın içindeki demir sülfür' ün (FeS2) bir diğer adı olan ve sarı renginden dolayı zaman zaman altın ile karıştırılan bir diğer adı da aptal altını (fool's gold) olan 'pirit' in oluşturduğu ince damarımsı şeritler, tarihsel olarak eski insanlar tarafından gökteki yıldızlara doğru kurulan yolun bir simgesi olarak düşünülürdü...Taşa ışık tutulduğunda içinde piritler görülmezse taşın sahte olduğu anlaşılır...Farsçaya Sanskritçeden geçen taşa rengini veren lacivert sözcüğü, Sanskritçe de aynı anlama gelen “rācāvarta” sözcüğünden alıntıdır. Sanskritçe sözcük Sanskritçe rācā “kral” ve Sanskritçe varta “tayın, rızk, pay” sözcüklerinin birleşimidir...(etimolojiturkce) Çünkü lapis lazuli kral Racavarta için çıkarılırdı ki bu söz de krala ayrılan pay anlamlı bu sözcükten evrilerek lacivert adını almış.... İngilizcede gök mavisi anlamına gelen 'azure' sözcüğü Fransa'nın mavisi ile ünlü olan Fransız Rivierası olarak bilinen Akdeniz kıyılarındaki Cote d'Azurebölgesinin adı Arapça ma (su) ve wi (dair/ait) yani 'suya dair' anlamına gelen mavi rengin bir tonu olan 'lacivert' rengin etimolojik kökenine dayanır...Antik çağlarda ise "sapphirus" olarak adlandırılan Lapis Lazuli, korendon grubu mavi taşlardan taşın içindeki pirit yapısından dolayı ayrım gösterir...

Lapis Taşı zodyakta kova burcuna karşılık gelir ve genellikle Satürn ve Venüs ile ilişkili olarak özellikle evliliğin dokuzuncu yılında (!) hediye olarak verilmesi en uygun olan en popüler olan taştır ve bilgelik, gerçeklik, arkadaşlığı perçinlediğine taşın ikizi olan safir ile birlikte Eylül ayı içinde doğanların yıldızı olduğuna inanılırdı... Kan basıncını düşürür, migren ve boğaz rahatsızlıklarını ortadan kaldırabilir (boğaz çakrasının rengi mavidir) ve bağışıklık direncini artırdığı da ileriye sürülür...Mavi renk dolayısıyla oluşan yüksek enerji, üzerinde taşıyan kişiye gelebilecek negatif güç yayılmasını yok etmesi nedeniyle insanı nazardan koruyan bir taş olarak bilinir...Nazardan korunmak üzere özellikle çocuklara takılması karşıdan gelebilecek negatif enerjileri yok etmesi ile ilgilidir...Hidroklorik asit ile (HCL) birleştiğinde Karadeniz sularının dip sularında bolca bulunan ve üzerinde halen enerji üretimi için araştırma,geliştirme çalışmaları yapılan H2S (hidrojen sülfür) olarak bilinen 'çürük yumurta' kokusu yayar...

 

 

 

 

Taş içindeki enerji Güneş ışınları ile yok edilir ve MOHS sertlik derecesi 5-6 civarındadır... (Elmasın MOHS değeri= 10)Toz haline getirilerek eski Mısır'da göz boyası olarak Kleopatra' nın kullandığı Lapis Lazuli taşı, m.ö.1333 ve 1324 yılları arasında hükümdarlık yapan ve 9 yaşında firavun ilan edilen Mısır firavunu Tutankamun un mezarında yarı değerli taşlarla süslü 11 kilo ağırlığındaki som altın maskının bulunduğu mezar hazinesinde ve hemen hemen aynı döneme denk gelen Sümer (m.ö.2650) Ur Kral Mezarları'nda 6000 adet kuş figürü olarak, silindir mühür, tabak, boncuk ve küçük geyik modelleri olarak ele geçmişti...Tutankamon mezarında ele geçen solar (güneş) çerçeveli 'scarebe' lapis lazuli-güneş ve akrep ilişkisini ortaya koyar....Mavi lapis lazulinin mezarlarda sıklıkla kullanılması Mısır coğrafyasında bolca bulunan akreplerin maviyi kırmızı renk olarak görmesi nedeniyle bir ateş olarak nitelendirip kaçması ile ilintili olup olamayacağı değerlendirilmesi gereken arkeolojik bir husus olurken bu coğrafyada bol miktarda bulunan lapis lazuli 'scarabe' ler bu iddiayı doğrulamaktadır...Lapis Lazuli'deki hakim renk olan 'mavi' renk sanat dünyasına giren en son renk olarak bilinir ve enerji değeri manyetik spektrumda en sonda yer alan enerjisi yüksek bir renktir...

Afganistan, Baykal Gölü, Kanada ve Şili de en fazla bulunan taş boncuk, mühür ve dekoratif amaçlı olarak küçük taş olarak kullanıldı....

 

 

 

Ur Kral Mezarlarında ele geçen 'Standard Ur' olarak bilinen eserde hakim taş olarak lapis lazuli kakma tekniği ile bu esere işlendi...(m.ö.2600) Aynı mezarlarda ele geçen dünyanın ilk Liri üzerindeki boğa tasvirlerinin gözlerinde her zaman lapis lazuli renkleri kullanılması daha sonra Mısır'da da kullanılan bir mineral haline gelmiştir. M.Ö.3000 yıllarında İran'da Susa ve Ur kenti lapsi lazuli ticaret yolu üzerinde yer alıyordu... Çinliler bu bölgeye at aramaya girdiklerinde lapis lazuliyi görerek ticaret yollarını kullanmaya başladılar...

 

 

 

 

 

 

Yaklaşık 1350 yılında Mısır ya da Suriye'de yapıldığı düşünülen ve daha sonra Luck of Edenhall (Edenhall'ın Şansı)adı verilen bir su vazosu haçlılar tarafından Avrupa'ya getirilir... Vazonun üzerinde yaldızlı işlemeler vardı... Vazo Avrupa'da birden kutsal bir içecek bardağı ya da vazosu olarak ünlenir... Öyle ki vazoya dokunanın hastalıklara yakalanmayacağına inanılırdı... Hatta içinden su içerken altına konulan peçeteler ile düşmemesi için koruma altına alınırdı...Bir de korumak üzere kılıf yapıldı... (resim) Vazodan bazı geceler kutsal olduğu için su içildiği ve binaların etrafında bu suyu ya da içindeki içeceği içen Perilerin neşeli bir şekilde gezdiklerine inanılırdı... Bardağın kırılması durumunda Edenhall şans ve talihinin yok olacağına inanıldı... Bardağın üzerindeki yaldızlı kısımlarla birlikte kullanılan lapis lazuli bütün bu spritüel yaklaşımların yapılmasına neden olmuştu... Vazo halen Victoria and Albert Museum' da (Londra/İngiltere) teşhir edilmekte...

Lapis Lazulinin Sümerlerden Mısır Kraliçesi Kleopatra'nın makyaj malzemesi olarak eski çağlardan günümüze kadar uzanan kullanımı, kumaşlar üzerinde bir renk armonisi olarak modern endüstride hala günümüzde de gündemde kalmaya devam ediyor...

S. Vedat Karaarslan

KAYNAKLAR

[1] https://www.gemsociety.org/article/history-legend-lapis-lazuli-gems-yore/

[2] http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=LAC%C4%B0VERT

[3] https://www.crystalvaults.com/crystal-encyclopedia/lapis

[4] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/lacivert

[5] http://www.hurriyet.com.tr/karadenizde-buyuk-bulus-18603887