Yer gözlem uyduları yer yüzeyinden 700-900 Km yükseklikte olan ve güneşe eş zamanlı kutup yörüngesi (sun-synchronous polar orbit) üzerinde çalışırlar. Bu uydularda kullanılan kameraların içine kullanılma amaçların gore aktif ve pasif modda çalışan sensörler monte edilir.  Aktif sensörler yer üzeyindeki bir objeye gönderilen sinyalden yansıyan sinyalleri  ölçerken, pasif sensörler sadece yer yüzeyindeki objelerden gelen ışımaları ölçer. Her iki durumda da yer gözlem uyduları mevsimsel ölçüm yapabilme yeteneği ve yer yüzeyindeki objelerdeki termal veya konumsal çözünürlüğü ölçtüğünden bu uydular güneş ışınları ile eş zamanlı bir yörünge izler. 

 

CCCC_1.jpg

 

Şekil 2. Bir MSS Sensörü [mss]

 

 

Uyduların en önemli bileşeni kameralar içine yerleştirilen ve yer yüzeyini gözlemleyen sensörlerdir. (Şekil 2) LANDSAT uydularında MSS, TM, ETM, SPOT uydularında HVR ve Rus uydularında  KVR-1000, KFA-3000, KFA-1000, MK-4, KATE-200 ve  TK-350 sensörleri kullanılır.

 

Arkeolojik açıdan sensorlerin uydularda kullanımı yeryüzeyinden alınan resimlerin birleştirilebilir (data fusion) özellikte olmaları önemlidir. Bu durum 11 bit radyometrik çözünürlüğü olan VHR (Very High Resolution) sensörlü Quickbird uydularında MSS  ve pankromatik bandında çekilen 1-3.5 gün zamansal çözünürlüğü olan görüntülerin daha kolay birleştirilebilmesini sağlar. Bu sensörlerin ileri teknikle üretimi olan Hyperspektral görüntü alma tekniği ise MSS sensörlerinden farklı olarak 500-700 nm aralığında 20 adet bandı 10 nm aralıklarla ardışık olarak alabilme yeteneğine sahip yüksek çözünürlüklü sensörlerdir. Bu sensörler NASA’nın  AVIRIS (Airborne Visual /Infrared Imaging Spectrometer) gibi uçakla taşınan sistemlerine ve Hyperion uydularında kullanılmakta olup bitki örtüsü, su kaynakları, toprak üzerindeki nesnelerin tespitinde olduğu gibi istihbarat amaçlı olarak ta kullanılmaktadır. Hyperspektral teknolojisi OMIS (Optical Monitor Imaging Spectrometer) sensörleri ile kullanılarak Çin’in Jıangsu kentinde bulunan kabuklu hayvan kalıntıları üzerindeki kalsiyum mineralinin 2000-2500 nm lik absorbe edilmiş EMS dalgaboyları 6.6 metre çözünürlükte 128 band  ile havadan tespit edilmiştir.

 

Amerikan Uzay Ajansı NASA, uydular üzerinden uzaktan algılama ile ilgili arkeolojik alanda bilimsel veri toplayan dünyadaki ilk kuruluştur. Çoklu spektrum ile çekim yapabilen (MSS, Multi Spectrum Scanning) ve Hyperspectral sensörlü yeryüzeyinden 900 Km yükseklikteki  yörüngede (sub-orbital) hizmet veren bu gözlem uyduları dünya genelinde arkeolojik keşif, görüntü tanımlama ve analizi açısından çok önemli görevler üstlenmişlerdir. NASA, 1970 yılından bu yana aktif ve pasif sensörlü uydu altyapısı ile arkeologlara teknik destek sağlamaktadır. Atif sensörlü uydular, uydudan gönderilen bir sinyalin yeryüzeyinden yansıyarak geriye dönmesi ile yapılan ölçüm ve değerlendirme sonucunda elde edilen verilerin yine yeryüzeyindeki bir bilgisayara aktarılması şeklinde çalışır iken pasif sensörler, sadece yeryüzeyinde güneşin etkisi ile oluşan elektromanyetik spektrum verilerinin uydularda bulunan sensörler ile ölçülmesi yöntemiyle çalışır.

 

ABD' nin Missisipi eyaletinde bulunan Stennis Uzay Merkezi ( SSC ) , Goddard Uzay Uçuş Merkezi ( GSFC ) , Marshall Uzay Uçuş Merkezi ( MSFC ) ve Jet İtki Laboratuvarı ( JPL ) arkeologlar ile birlikte ortak araştırma yürüten merkezler olarak bilinmektedir. Bu merkezlerde yapılan ortak çalışmalar ile arkeoloji topluluklarına görüntü ve veri sağlanmaktadır.

 

Bu araştırmaların başında ve ilk olarak Chaco kanyonundaki prehistorik yolların belirlenmesi güneydoğu Louisiana tarihöncesi yerleşim desenlerinin çizilmesi sayılabilir.   Bilimsel Veri Alma ( SDP ) birimi arkeolojik verilerin toplanması konusunda ticari şirketleri teşvik etmektedir. NASA resmi olarak arkeolojik alanda görevlendirilmiştir.

 

Aktif ve pasif moda göre çalışan sensörlerin yanısıra Hyperspectral sensörler de yeni arkeolojik buluşların yapılmasına gelecekte çok büyük teknik altyapı sağlayacak gelişmeyi sağlayacaktır.

 

S. Vedat KARAARSLAN