S. Vedat Kararslan Arkeolog- Y. Mühendis

Geçmişte ve günümüzde de olduğu gibi Avrupa Müzeleri'ne eser toplama yarışı içinde olanlar Mezopoptamya'nın ve Anadolu'nun sadece arkeolojik buluntularını değil aynı zamanda fikirlerinin de çalındığına dair belki yüzlerce örnekten bir tanesi de Pisagor Teoreminin kimin tarafından keşfedildiği ile ilgilidir..

Babil denilince akla önce çok sert kanunları ile ülkeyi yöneten Hammurabi (M.Ö 1793-1750) gelir ...Halbuki günümüz Irak 'ın güney sınırları içinde bir kent olarak yer alan Babil denilince ilk akla gelmesi gereken en önemli iki husus Babillilerin geometri ve kozmolojiye yaptıkları katkılar ile dünyanın 7 harikasından biri olan asma bahçeleri olmalıdır...Bu bahçelerin bugünkü Irak'ın Hillah (El Hille) kentine II. Nabukednazar (m.ö 634-562) tarafından eşi kraliçe Amytis' in (Amitis) Fars kökenli olduğu için ülkesindeki yeşilliğe hasret duyması nedeniyle yapıldığı bilinse de çoğu akademisyen bahçelerin hayali olduğunu ileriye sürerler...Bugün  elimizde Hollandalı ressam Maarten van Heemkreck'in (1498-1574) aşağıda yapmış olduğu temsili bir resim bulunmaktadır...

Yaşamış olduğu dahi bugün tartışma konusu olan Samoslu 'uzun saçlı' Pisagor, bilinen yaşam hikayesine göre yaşadığı Samos adasından Miletoslu Thales'in de tavsiyesi üzerine 18 yaşında iken adada terör estiren Polykrates'ten kurtulmak için Mısır'a ilim öğrenmeye gider... (M.Ö.6. yüzyıl) Mısır'daki tapınaklarda tam 22 yıl geçirerek matematik, geometri ve astronomi öğrenir... Pers Hükümdarı Kambyses Mısır'ı M.Ö. 525 de işgal eder ve Pisagor'u esir olarak Babil'e götürür... Pisagor Babil' de de tam 12 yıl her şeyi öğrenmeye çalışır...

Sonunda ülkesine döndüğünde yaşı 56 ya ulaşmıştı... Samos adası sakinleri bir gün Pisagor'a Mısır ve Babil'de öğrendiklerini kendilerine aktarmasını isterler...Ancak ada sakinleri tek bir konuya odaklanmak istememekte bütün konuları dağınık olarak kendilerine anlatmasını isterler Pisagor'dan...Pisagor bu öğretme şekline karşı çıkar ve aralarından bir gence geometri öğretmek istediğini söyler...Genç ise buna ayıracak vakti olmadığını söyler ancak Pisagor gence öğreteceği her bir geometrik şekil için 3 obol [1]vereceğini söyler.... Böylece öğretmeninin öğrencisine para vererek öğretim yapıldığı ilk eğitim sistemi başlar...

Günümüz geometrisinin ünlü formülü olarak bilinen Pisagor teoremi ise Pisagor' un Babil ziyareti sırasında öğrendiği bir formül olduğunu arkeolojik kanıtlar doğrulamakta... Halen Irak müzesinde bulunan Eski Babil dönemine ait bu tablet, Tell Harmal'da bulunmuş ve halen Thales teoremi olarak bilinen benzer üçgenler teoremini Mezopotamyalıların esas olarak dik üçgenler için bildiklerini ve bunun Öklid'ten tam 17 asır önce de bu tablet ile ortaya koymuş oldukları anlaşılıyor...Daha sonraki çağlarda yaşamış olan Oklid ve Thales'in teoremleri Drenckhan'ın da öngördüğü şekilde bu tablette bulunan benzer ya da eşit açılı üçgenlerin kenarları arasındaki orantı ve üçgen alanları formüllerine dayanır... [2]

Bir diğer önemli tablet ise √2 tableti olarak bilinen kare bir geometrik şeklin bulunduğu tablettir. Babillilerin kullanmış oldukları 60 lık sayı sistemine göre 1;24,51,10 değerinin karşılığı √2 nin eşiti olan 1.414213562 değerine karşılık olarak 1. 414212963 değeri tablet üzerinde çivi yazılı olarak okunmuştur. Bu tablet üzerindeki karenin köşegenlerinin hesaplanması için √ 302+302 =30 √2   elde edilir ki bunun da 60 lık sistemdeki karşılığı 42;25,35 tablet üzerinde okunmuştur. Buradan Babillilerin günümüzde bir üçgende dik kenarların karelerinin toplamının hipotenüsün karesine eşit olması olarak bilinen a2+b2= c2 Pisagor (m.ö. 570) teoremini yaklaşık 1300 yıl önceden bildikleri ve günümüzde çözümlerin istatiksel analizlerinin yapılması için gerekli olan karekök işlemine vakıf olduklarını ortaya koyar. [3]

Bir söylenceye (!) göre et yemeği belirli kurallar dışında yasaklamış olan ve Platon'un Akademia' sının kuruluş felsefesini ortaya koyan her şeyin sayı ile ifade edilmesini öğütleyen 1842 yılına kadar vejeteryanlık tabiri yerine kullanılan Pisagorculuk akımını başlatan ve 104 yaşında kendisini kovalayanlar tarafından kaçarken bir fasülye [4] tarlasına girmektense ölmeyi yeğleyen her şeyin temeli sayıdır diyen Pisagor, Babil ve Sümerler' in meçhul 'ugula' larından [5] öğrendiği günümüz geometrisinin temeli olan teoremi bulduğunda (!) nedense 100 tane öküz kurban etmiş...

ARKEOTEKNO 

KAYNAKLAR

[1] Drahmi, Grekçe avuç dolusu anlamına gelen Draks kelimesinden gelir. 1 Drahmi=6 obol. 6 obol avuç dolusu olduğundan bu isim verilmiştir. Drahmi, 6 obol değerindeki gümüş sikkeye ve birimine verilen isimdir. (wikipedi)

[2] http://uruk-warka.dk/TBaqir/Professor.pdf

[3] Yale Babylonian Collection YBC 7289

[4] Pisagorculuk olarak bilinen akıma göre et, balık ve fasülye yemek yasaktı. Pisagorculuk 1842 yılına kadar vejetaryanlık yerine kullanılan bir kelime idi.

[5] Ugula: Sümerce de öğretmen demektir.