GÜMÜŞHANE’DE ASIRLIK ANIT CEVİZ AĞACI VE EKONOMİSİ 




	

	

	Bir zamanlar insanoğlunun insan vücudunda beyine benzediği için yenilmesinin sağlık yönüyle çok faydalı olacağına inandığı meyvelerin başında gelen ceviz, beyin sağlığı için gerekli olan Omega-3 yağ asitleri, polifenoller ve antioksidan ve antiinflamatuar özelliklere sahip besinlerle doludur. Beynin oksidatif stres ve iltihaplanmadan korunması, beyin hücrelerinin sağlığının iyileştirilmesine ve bilişsel gerilemenin önlenmesine yardımcı olan ceviz,beyine yararlı bir meyve olarak aynı zamanda kişinin cebinde taşınıldığında kendisine bir kötülük gelmeyeceğine inandığı bir meyve olarak bilinirdi.



Gümüşhane’nin diğer bölgelerinde 
olduğu gibi
ünlü ceviz ağaçlarının
bulunduğu Bağlarbaşı Mahallesi 
eski adıyla Sorda’nın ünlü 
bahçelerinde gövdesi bir insanın 
kolları ile sarmalayamayacağı genişlikte 
olan ceviz ağaçlarına hangi 
Gümüşhanelinin 
sahip olduğu
tek tek sahiplerinin adlarıyla anılır ve 
bilinirdi. 



Ceviz ağacına çıkmanın herkesin bileceği 
bir iş olamayacağı ve biyolojik
olarak ağacın asit yayması nedeniyle 
altında oturulamayacağını
bilenler ceviz çırpmanın da herkesin 
bileceği bir iş olamayacağını 
bilerek bu devasa büyüklükteki 
ceviz ağaçlarındaki cevizleri 
hasat etmek üzere birbirlerine 
imece usulü ile yardım da ederlerdi.



	 



	Böyle bir ağaç, Torul ilçesinin Cebeli Köyü’nde T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü’nün 2022 yılında koruma altına alarak tescil ettiği anıt ağacın (Juglans regia) 580 yaşında olduğu ve hala meyve verdiği bilinmektedir. [3]



	 



	



	CEBELİ KÖYÜ / TORUL / GÜMÜŞHANE 



	[3]



	Antioksidan deposu, beyin dostu cevizlerin yeşil kabuğundan kalan ama avuç içlerinden parmak uçlarına kadar uzanacak şekilde siyaha dönüşen kapkara elleriyle Gümüşhane Gazipaşa İlkokulu’nun öğretmenlerinin belki de kendilerini azarlayacaklarını bilerekten okullarına giden çocuklar, halk arasında Küçük Dere’de denilen Mavrangel Deresi’nin ünlü Harşit Çayı ile vuslata erdiği Kıran Mahallesine uzanan aşağı yol olarak bilinen yolun başlangıç kısmındaki bölgeye bu Küçük Dere'nin taşıyıp getirdiği lığ toprak üzerine açtıkları köstebek yuvası gibi çukurlarda bir gün öncesinde oynadıkları gogof oyununun heyecanlı anlarını ve çırpılan ceviz ağaçlarından Küçük Dere’ye sıçrayan marzalakları nasıl topladıklarını arkadaşlarına ballandıra ballandıra anlatırlardı.



	Arapça aslı ‘cevz’ olarak bilinen ‘aljawz (الجوز)’ kelimesinden dilimize ceviz olarak geçen kelime Gümüşhane yöre ağzında cevizin ağaçtan henüz toplanmış yeşil kabuklu haline ‘marzalak’, cevizin iç yenilen kısmına ise ‘kanzi’ denilir, yeşil kabuğundan henüz ayrılmış ise ‘gogof’ olarak adlanırılırdı.



	Gümüşhane ilimizde 1970 yılında 200 ton olan ceviz üretimi 1987 yılında ise 211 ton miktarına çıkarken Türkiye üretiminin 1970 yılında % 0.19 unu, 1988 yılında ise % 0.20 kadar çok küçük bir miktarını karşılamaktaydı. 



	Günümüzde ise Türkiye’nin toplam ceviz üretimi 2020 yılında 287.000 ton olmuşken Gümüşhane ilinin bu miktar içindeki payı 1135 ton olarak % 0,3 gibi bir değer olarak ortaya çıkmaktadır.



	



	Demek ki Gümüşhane’de 1970 yılından 1980 yılına kadar ceviz üretimi artış yüzdesi 0.11 olmuş buna mukabil 1988 yılından 2020 yılına kadar ceviz üretim artış oranı ise 0.3-0.2  =0.11 olarak aynı kalmış ve ceviz üretiminde herhangi bir üstel artış olmamıştır.



	Bu durum Türkiye’nin diğer illerinde ceviz üretiminin artmasına karşın Gümüşhane’de ceviz üretimin aynı oranda artış göstermediğini ve yeterli miktarlara ulaşmadığını ortaya koymaktadır.



	Güvenli ısı miktarı -22 derece olan ceviz ağaçlarından gogoflanmak suretiyle elde edilen kaliteli kabuklu cevizin günümüzdeki fiyatı maksimum 250-300 TL bandında olduğuna göre minimum değerden yaklaşık 71.750.000.000 TL olan Türkiye üretimi içindeki Gümüşhane'nin katma değer payı ise 283.750.000 TL lık bir parasal değere tekabül etmektedir.



	Geç çiçek açması özelliği ile bilinen fernor-fernette türüne iklimsel uyum gösteren ceviz fidanlarının ekilmesine uygun olan Gümüşhane'de bu oranların yükseltilmesi için Türkiye’de 2014 yılı istatistiklerine göre 13 milyon adede yakın ceviz ağacı bulunurken bunun 626.880 tanesi Doğu Karadeniz bölgesinde bu miktar içinde de 2016 yılı istatistiklerine göre yaklaşık 49.150 adet ceviz ağacı Gümüşhane ilinde bulunmaktadır. [4] 



	Gümüşhane’nin uygun iklim koşullarına göre geleneksel olarak ünü olan bir meyve olarak ceviz ağacı sayısının meyve ve kereste üretimi için tasnif yapılarak artırılması ve Türkiye ekonomisi içinde önemli bir orana ulaşılması için çalışma yapılması gerektiği aşikârdır.



	ARKEOTEKNO



	1.      Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu 13-17 Haziran 1990



	2.      Ceviz Yetiştiriciliği- Prof. Dr. Yaşar Akça



	3.      https://www.trthaber.com/haber/cevre/gumushanedeki-anit-agac-580-yildir-ayakta-878969.html



	4.      https://www.tarimtv.gov.tr/tr/video-detay/gumushane-de-ceviz-yetistirici-



	5.      https://www.fidansec.com/fernor-ceviz-fidani-tozlayicili-fidan-paketi