SARIKAMIŞ'TA 10. GÜN: 31 ARALIK 1914, RAKS VE TİFÜS

S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Elektronik Mühendisi (MSc.)

Birinci Dünya Savaşı Batı Cephesi’nde İngiliz ve Osmanlı’nın müttefiki Almanlar arasında 25 Aralık 1914 tarihinde savaş cephesinde ilginç bir olay yaşanır.

Belçika’nın Flanders bölgesinde savaşmakta olan İngiliz ve Almanlar kazdıkları siper ve çukurlardan çıkarak ateşkes ilan ederler ve 25 Aralık 1914 tarihinin gecesinde birbirleri ile sarmaş dolaş olarak adeta kolkola dans etmeye başlarlar, ertesi gün birbirlerine mermiler yağdıracaklarını bildikleri halde birbirlerine çiçek verirler. 

 

Hatta o kadar ileriye gidilir ki Almanlar ile İngiliz askeri güçleri aralarında bir futbol maçı da yapılır ve Almanlar İngilizleri 3-2 yener.

Batı cephesinde bunlar olurken Doğu Cephesi’nde ise cephe arkasında lojistik desteği sağlayan personelden toplananlar asker olarak cepheye sürülüyor, Sarıkamış önlerindeki ana cephede savaşan 9. Kolordunun ise cephanesinin bittiği rapor ediliyordu. 

Koca Osmanlı Kolordusunun asker sayısı 2000 nin altına inmişti.

Rus Ordusundan ele geçen Müslüman esir askerler, Sarıkamış’daki Rus direnişinin en zayıf olduğu gün 25-26 Aralık tarihinde neden saldırılmadığını Osmanlı III.Ordusu'nun komutanlarına anlatıyorlardı.

Bugün, 31 Aralık 1914 tarihinde ise Osmanlı askerlerinin üstlendiği Bardız Köyü düzlüklerine doğru Rus askerlerinin saldırı planlamakta olduğu anlaşılıyordu.

Osmanlı 11. Kolordusu verilen emre göre Rus kuvvetlerini tutamamış, 10. Kolordusu verilen emre rağmen plana uymama ve nihayet asıl çarpışan 9. Kolordusu ise az sayıda Mehmetçik ile Sarıkamış önlerinde savaşıyordu.

Osmanlı III. Ordusunu bir başka tehlike beklemekteydi. Bunun adı 'tifüs' salgınıydı.

İnsandan insana ‘bit’ ile geçen tifüs hastalığından dolayı Kırım Savaşı’nda kaybettiğimiz Mehmetçiklerimizin sayısı savaş sonucu cephedeki kayıplardan daha fazlaydı. [1]  Osmanlı Rus Savaşı (1877-1878) sırasında ise her iki orduda tifüsten ölen askerlerin sayısı ise 40 binden fazlaydı. [2]

Sıhhiye reisi Tevfik Salim anılarında bit ile mücadele etme anlamına gelen tifüs hastalığını Sivaslı sertabip (baştabip) Dr. Ahmet Fikri’nin bulduğu ‘buğu sandığı’ na elbiselerin sokularak dezenfekte edildiğini  anlatır. [3] Buğu sandığı altında bir ateşin yandığı ve üzerinde bir suyun kaynaması ile çıkan buharın toplandığı bir kapalı küçük alana elbiselerin tutulmak suretiyle dezenfekte edilmesi sistemine göre çalışıyordu.

Sarıkamış muharebelerinde başarılı olan 'buğu sandığı' uygulamasına rağmen sivil halka da sirayet eden tifo, hummayi racia, dizanteri, yılancık ve tetanos hastalıklarından ölenlerin sayısı Ocak 1915 de neredeyse 10 bine ulaşacaktı. [4]

Batı cephesinde müttefikimiz Alman askerleri cephede düşmanları İngiliz askerleri ile raks ederken daha sonra aynı hastalığa yakalanacak olan Osmanlı 10. Kolordu Komutanı, Divik’e gelen Başkomutan vekili ile birlikte bir yandan da tifüs ile savaşıyordu. 

Soğuk havanın sonucu ortaya çıkan 'soğuk ısırığı' ve bunun neden olduğu 'erken yaşlanma' hastalığı ve lojistik destek yoksunluğundan sonra Osmanlı askerinin önüne üçüncü bir düşman daha çıkıyordu bu 'tifüs' salgınıydı. 

ARKEOTEKNO

[1] Mustafa Karatepe, I. Dünya Savaşında Tifüsle Mücadele, Sağlık Bilimleri Ens. İstanbul Ü.

 [2] https://www.hurriyet.com.tr/tifus-40-bin-askeri-oldurdu-40448350 

[3] Muzaffer Taşyürek, Bir Hüznün Tarihi Sarıkamış

[4] https://www.researchgate.net/profile/Sueleyman_Tekir/publication/311689562_The_Epidemics_and_Losses_Suffered_by_the_Turkish_Army_Following_the_Battle_of_Sarikamis/links/58ebe44faca272bd2875facb/The-Epidemics-and-Losses-Suffered-by-the-Turkish-Army-Following-the-Battle-of-Sarikamis.pdf

[5] https://www.tarihiolaylar.com/galeriler/i-dunya-savasini-kisa-bir-sureligine-durduran-olay-yilbasi-718