STRES VE BEYİN
S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Elektronik Mühendisi (MSc.)
İnsan kafatasında alnının tam önüne gelen prefrontal cortex (PFC) bölümünün günlük işlerimizin düzenlenmesinde üstlendiği görev yanında bu kısmın hemen arkasında bulunan medial prefrontal korteks kısmı, yapılmış olan hatalardan hemen geriye dönülmesi için bir uyarı noktası olarak çalışır.
PFC nin dorsolaterali, ventrolateral ve orbitfrontal bölümü ile birlikte hemen yanlarında yer alan medial prefrontal korteks, beynin ön lobunun çalışmasını kontrol eden bir şalter gibi hata var ise düzelt, yok ise devam et diyerek adeta bir sigorta gibi çalışır.
Psikolojik yönden strese karşı nörobiyolojik olarak amigdala ve hipokampüs ile birlikte PFC (Prefrontal Cortex) bölümü de tepki verir. Beyinde oluşan stresin sonucunda amigdalada işlev gören korkunun durdurulması ve hipokampusta hafızada kayıtlı olan verilerin çağrılması medial prefrontal korteks bölümünün şalter gibi açma kapatma görevi ile önlenir veya dışarıya aksettirilir.
Bu nedenle sürekli stres ya da aniden ortaya çıkan akut stres beyindeki PFC, amigdala ve hipokampusda biyolojik sorunlara yol açabilir. [1]
Bütün bu değerlendirmeler bizi yoğun stres yaşayan insanların başta kafatasının ön kısmında yer alan günlük yaşayışımızda bize yön veren PFC, korkup korkmayacağımıza karar veren amigdala ve hatıralarımızın yer aldığı hipokampüsü direkt olarak etkileyen bir sonuca ulaştırır. Bu yönüyle stres, günlük yaşamda karar vermeyi, korkuları ve geçmiş ile ilgili hatırlarımızı etkileyen bir husus olarak görülür.
Kişinin bilinç/farkındalık, etkili iletişim, kendini ifade edebilme, empati ve korku, üzüntü, kaygı, üzüntü gibi psikolojik davranışları yönetebilme gibi potansiyel işlevleri yerine getiren PFC, beynin aşağı kısımlarıyla daha fazla bağlantılı olması durumunda, daha verimli hale gelir. PFC nin insan doğumunda hücresel yapısından giderek gelişerek bu bağlantıları 20 li yaşlara kadar kuruyor olması kişinin yukarıda verdiğimiz psikolojik rahatsızlıkları aşması ve yenmesi olarak ileriki yaşlardaki psikolojik davranışlarını belirler.
Stresin insan beyni üzerinden oluşturduğu bu nörobiyolojik hususlar yanında stresin rahatlatılmasının başında gelen örneğin kişinin belirli bir üslup ile ‘hayır’ diyebilme sanatına sahip olması psikoloji uzmanları tarafından önerilen bir husustur. Bencilce bir davranış olmayan ‘hayır’ diyebilme yeni hususların ortaya çıkmasına neden olabilir ve denenebilir olmasını sağlarken her şeye ‘evet’ demenin sağlıklı olamayacağı ve başkalarının eylemlerini engelleyebileceği düşünülür.[2]
Psikologlar insan beynine gelen bilgilerin en yakın saniyelik tepkiyi ‘evet’ kelimesinde, en uzak saniyelik tepkiyi ise ‘hayır’ kelimesinde bulduğunu bildirirler.
[3]
Stresi önlemede PFC nin yönetilme kapasitesine bağlı olarak beynin alt birimleri ile olan gelişmiş bağlantılar ile sağlanabileceği ve bunda da amigdala ve hipokampüs organlarının kontrolünün ne kadar önemli olduğuna dair yaklaşım beyindeki bu üç bölümün arasındaki yolun tıkanması rahatsızlığı olarak bilinen ve afet, salgın, yangın ve beklenmeyen olayların neden olduğu TSSB (Travma Sonrası Stres Bozukluğu) rahatsızlığıdır. Tablodan silahla tarama %33 ile en yüksek TSSB oranı, iş ve endüstriyel kaza sonrasının etkisi ise %6 civarındadır.
ARKEOTEKNO
[1]https://www.turkiyeklinikleri.com/article/en-stresin-norobiyolojisi-60934.html
[2]https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/stress-relief/art-20044494
[3]https://www.emdr-tr.org/travma-sonrasi-stres-bozuklugu/
Sayfa Yorumları (0)
Yorum Bırakın