İNSAN BEYNİNDE HAFIZANIN ANAHTARI

S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Y. Mühendis

Kısaca CREB (cyclic amp-response element binding protein) ya da Dairesel AMP tepki unsuruna bağlanan protein geni olarak bilinen beyin proteini uzun dönemli hafızayı oluşturan CREB Aktivatör ve unutmayı engelleyen CREB Represör olarak iki tür olarak bilinir.

Beyinde CREB engelleyici maddeler insanın uzun dönemli hafıza/bellek kaybına yol açarken CREB geni eksikliğinin aynı zamanda korku ve depresyona da yol açtığı bilinmektedir.

Genetik ve moleküler olarak CREB proteinlerinin oluşturulması ile Alzheimer gibi hastalıkların önüne geçilmesi öngörülürken ünlü sinirbilimci Nobel ödüllü nörobilimci Eric Kandel CREB' i hafızanın anahtarı olarak tanımlamıştır.CREB molekülleri aynı zamanda beyinde  nöronların (sinir hücrelerinin) diğer nöronlara ya da kas veya salgı bezleri gibi nöron olmayan hücrelere mesaj iletmesine olanak tanıyan özelleşmiş bağlantı noktaları olarak bilinen beyinde sayısı 15 trilyon adet olan sinapsların da güçlü olmasını da sağlar. [1]

Laboratuvarda CREB genleri alınan farelerin alkol ve su dolu kaplardan sakinleşmek üzere alkole yöneldikleri ve insanda alkol bağımlılığında bu genin eksik olduğuna dair bulgulara ulaşılmıştır. [2]  Beyinde CREB geni eksikliği alkole yönelimi artırır. 

Kandel, beyninde çıplak gözle de görülebilen sadece 20.000 nöron bulunan dev deniz salyangozu olan hermafroditik özellikli Aplysia Californica adlı hayvandaki yaklaşık 100 nöron üzerinde öğrenme işlevini deneysel olarak gözlemlemişti. Deniz tavşanı adı da verilen bu deniz salyangozu, insandaki sinir sistemleri ve beyin davranışları üzerine araştırma yapmak için çok değerli bir laboratuvar hayvanı olarak Kandel tarafından seçilmişti. Kandel ve ekibi bu yumuşakçanın öğrenme sürecini insan ile aynı, yani kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek oluşumunu benzer bulmuştu. Nöronlar arasındaki sinaptik bağlar ise aynen insandaki gibi kimyasallarla güçlendirilebiliyordu.

İnsan beyninin bellek fonksiyonları da aynen aplysia californica adlı deniz salyangozu gibi çalışıyordu.  

Bütün bu değerlendirmeler bizi CREB geninin artırılması durumunda uzun süreli hafıza/bellek gelişmesini sağladığı gibi unutma da engelleniyorsa insanın nasıl beslenmesi gerektiğine götüren bir sorgulama ile bu gıdalar ile bir 'akıl hapı' yapılıp yapılamayacağı sorusunun sorulmasına yol açar.

                                                   BÜTİRAT KAYNAKLI BESİNLER

Uyku düzeni, bir haftada en az 30 dakika olmak üzere 5 kez ya da 3 kez 25 dakikalık ip atlama egzersizi yapmak CREB proteinin artırılmasını sağlarken tarçın, yaban mersini özü ve beyin ve sinir hücrelerini koruyan, bağırsak iltihabını önleyen ve kanser hücrelerinin gelişimini de önleyebilen bütirat (butyrate) [3]  gibi besin takviyeleri de uzun dönemli hafızanın geliştirilmesi ve unutmayı önlemeye yarayan besin takviyeleri alınması önerilmektedir.[4]

ARKEOTEKNO

[1] Eric Kandel, In Search Of Memory, W.W. Norton &Company, 2006

[2] https://www.jneurosci.org/content/24/21/50hy-your-gut-needs-butyrate/

[3] https://atlasbiomed.com/blog/9-reasons-w(Bouturos: tereyağı,(Yun.))  

[4] https://www.wikihow.com/Increase-CREB-Protein