GUTENBERG ÖNCESİNDE MATBAA VE OSMANLILARA AİT BİR ŞEHİR EFSANESİ ?

İstanbul Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Helmuth Theodor Bossert, İkinci Türk Tarih Kongresi'ne sunduğu "Tabı Sanatın Keşfi" adlı tebliğinde, matbaanın Çinliler tarafından değil, Uygurlarca bulunmuş olduğunu ileri sürmüştü.(1937) Harfleri hareketli ilk matbaa Uygurlar tarafından geliştirilmiş ve yüz yıl kadar evvel keşfedilen Tun-Huang mağarasında hareketli tahta Uygur harfleri ve V-XI. asır arasına ait vesikalar bulunmuş. Girit' te bulunan en eski baskı diski Elmas Sutra ise 868 yılında Gutenberg'den 579 yıl önce basılmıştı. (resim)

 

İlk matbaa sanıldığı gibi İbrahim Müteferrika tarafından değil asıl adı Benjamin olan ve sonradan Müslüman olan Bünyamin Efendi tarafından 1639 yılında IV. Murat’ ın emri ile Amsterdam’dan getirildi. Willem Janson markalı bu ağaç matbaa Osmanlı’daki karışıklıklar yüzünden hiç baskı yapamadı. IV. Murad ölünce yerine Sultan İbrahim tahta geçer ve demir olduğu sanılan matbaanın eritilmesini emreder. Sarayın demirci başıcısı ömründe ilk kez gördüğü matbaayı tahta olduğu için eritemez yakmaz ve bir yahudiye 3 altına satar. Yahudinin matbaayı 50 altına sattığı Cenevizli bir tüccar, matbaayı gemiyle İspanya’ya kadar götürür ancak, götürdüğü mallardan iyi bir kazanç sağladığı için matbaayı indirmeye gerek görmez, gemide bırakır. Matbaanın içinde bulunduğu gemi Amerika’ ya doğru yola çıkar ve I. Manuel Rodriguez Adası’na varır. Burada erzak alınırken matbaa yer kapladığı için kaptanın emriyle denize atılır. Ahşap olan matbaa yanında bir kutu hurufat (matbaa harfleri) ile birlikte 1641 yılında kıyıya vurur. Eski bir Papaz olan ve Gutenberg’ in yapmış olduğu matbaayı bilen Jose Martinez kıyıda sandığı görür kendisine garip gelen alet ve harflerle karşılaşır. Uzun bir incelemeden sonra, bu makinanın bir matbaa olduğunu anlar. Martinez matbaayı dükkânına taşır ve temizler. Bilgilerini kullanarak ahşap matbaayı kullanmaya başlar ve İncil basmaya başlar. Martinez, 1643 yılında hayata veda eder.

Matbaanın Osmanlı'ya geliş tarihi olan 1726 yılından itibaren ise İbrahim Müteferrika'nın matbaasında 30 senede ancak 20 kitap basılmış.

ARKEOTEKNO 

(Kaynak: Annemarie von Gabain: a.g.e., 35, 2728. ss.; Die Uigurischen Drucke de TurfanSammlung. Forscbungen u. Foriscbritle, 41, 1967, 275277)