MARS GEZEGENİNDE YAŞAMIN KANITI ARKEOLOJİ Mİ? ÇÖL VERNİĞİ Mİ?

S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Elektronik Mühendisi (MSc.)

Mitolojiye göre aslında Troya Savaşı'nda Troyalıların yenilgisinin görünür nedeni Troya Atı değil,  Troya Kralı Priamos'un küçük oğlu Paris tarafından kaçırılan Helen olayının öncesinde Paris'in Kaz (İda) Dağı'nda yapılan güzellik yarışmasında aralarında Hera'nın da olduğu Athena ile birlikte üç güzel yarışmasında altın elmayı en güzel olarak seçtiği Afrodit'e vermesidir.

Roma mitolojisinde adı Venüs olacak Afrodit, oğlu Eros ile birlikte Helene'yi almak üzere Sparta'ya gönderdiği Paris'in daha sonra Troya'nın yok olmasını önleyemediği ve bu duruma çok öfkelenen altın elmayı alamayan Hera'da kocası Zeus'u yönlendirerek  Zeus'un laneti ile Troya'lıları yenilgiye uğratması Homeros'un İlyada adlı eserinde mitolojik olarak anlatılır.

AFRODİT (VENÜS)

Afrodit bu kez de bir ayağı sakat kocası Hephaistos'u Ares ile aldatarak bir gece O'nunla buluşur ancak demirci ustası Roma mitolojisinde adı Vulcan olan Hephaistos yatağın üzerine demirden yapılmış kafes şeklinde bir örtü koymuş ve Afrodit ile Ares'in bu demir örtüye dolanması sonucunda onları suçüstü yakalatmıştı. Sümer mitolojisinde adı Nergal olan, Roma mitolojisinde adı sonradan Mars olarak geçen Yunan mitolojisindeki Ares, utancından yüzü kızarmış bir şekilde odadan ayrılır ve gezegen Mars'ın kızıllığı da bu yüz kızarıklığının bir ifadesi olarak bu gezegenin ana rengi haline geldiği söylence şeklinde mitolojide yerini bulur.

İnsanoğlu'nun gökyüzüne çıplak göz ile baktığında gördüğü Mars, Jüpiter, Satürn, Venüs ve Merkür ve Güneş ile üzerinde yaşanılan Dünya ile birlikte bütün kozmosun olduğunu düşünerek aralarında geri dönüş (retro) yani uzayda kaybolup tekrar ortaya çıkışı çok belirgin olan Mars gezegenine ayrı bir önem vermişti. (not: Mars'ın retrosu 9 Eylül 2020 - 15 Kasım 2020 arasındadır.) Öyle ki gezegenin adı yılın Mart ayına tekabül ederken haftanın üçüncü günü olan Salı günü bütün dillerde Fransızca Mardi, İtalyanca Martedi olarak kabul edildi. İngilizce Tuesday ise  daha sonra savaşçı Mars'ın karşılığı olan Tiu'dan esinlenerek kullanılmaya başlanmıştı.

Salı kelimesi Türkçe'de 'üç' anlamına gelen Arapça 'şalaşa' kökünden ve 'üçüncü' anlamına gelen 'sellase, selase' kelimelerinden geçmiş bir kelime.   

ÇÖL VERNİĞİ / ZION NATIONAL PARK UTAH/ ABD [1]

Mars'ın neden kızıl renkli göründüğü günümüzde astrobiyoloji alanının üzerinde en fazla çalıştığı bir alan olarak görülür. Mars'ın hala çözülemeyen bu gizemli kızıllığı gezegene gönderilen araçlardan alınan bilgilere göre kızıl olmadığı hatta yeşile kadar çalan çeşitli renklerin yer aldığı bilinmekle birlikte gezegenin yüzeyindeki demir oksit parçacıklarının toprakta olması dolayısıyla kızıl göründüğü biliniyor olsa da günümüzde kızılderililerin petroglif (taş) eserlerinde görülen 'çöl verniği'  (desert varnish) rengi ile özdeş olarak nanometrik kalınlıkta bu taşların üzerlerinde oluşan kızılımsı tabaka verniğin altındaki kısımlarda oluşan bakterilerin benzerlerinin Mars'da da olabileceği şeklindeki yaklaşım ile Mars'da yaşamın olabileceğine yönelik yaklaşımlar bulunmaktadır.

Çöl verniği esas olarak bir kil tabakasıdır. Taşlar üzerindeki kızıllığı oluşturan bakterilerin bu kil tabakası uzun yıllar boyunca taşta mangenez ve demir çökelekleri oluşturduğu ve taşların kızıl renk almış olduğuna dair teoriler ortaya atılmış bir mağarada yapılan çalışmada mağara içindeki bakteriyel ortamın mangenez ve demir oluşturarak verniği oluşturduklarına bunlarında bir toz halinde 'çöl verniği' ni taşların üzerinde oluşturduklarına kanaat getirerek aynı bakterilerin Mars'da da olabileceği öngörülerek Mars'da yaşam olabileceği ileriye sürülmüştür. 

Aynı bakterilerin Mars'da olduğuna ve Mars'ın kızıllığını oluşturduğuna dair keşifler bu bakteriye 'gillevinia straat' adını vererek bu bakterilerin neden olduğu ortamı NASA  Mars gezegenine 1975 yılında gönderdiği Viking 1 ve 2 probları ile gözlemlemeye başlamış.

ABD Viking programı başkanı Gilbert Levin, Mars'da aktif yaşamın var olduğu teorisini ileriye sürerken, Roland Paepe, Mars'ın tüm yüzeyine rengini veren bir demir oksit yayılımı olmadığını ancak kırmızı ışığı yansıtan fotosentetik bir klorofil molekülünün bu rengi oluşturduğunu, Rafael Navarro Gonzales ise bu kızıllığın rengini tespit etmek için henüz yeterli teknolojik ekipman olmadığını bunun için farklı teknik enstrümanlar kullanılması gerektiği sonucuna varırken Mars'taki Jezero adlı kraterde bulunan karbonatların Salda Gölü'ndeki karbonatlar ile aynı olması Purdue Üniversitesi araştırmacıları tarafından 50 senedir araştırma konusu yapılmış bir konu olması nedeniyle Türkiye'yi de ilgilendiriyor. [4] ABD Uzay Ajansı NASA, 20 Temmuz 2020 tarihinde Atlas V Roketi ile Perseverance (sebat, azim) adlı bir uzay robotunu 18 Şubat 2021 tarihinde Mars yüzeyine inecek bir zamanlama ile kızıl gezegene gönderdi. Aynı tarihlerde NASA yaptığı paylaşımda Salda Gölü ile Mars Jezero krateri arasında benzerliği gösteren bir paylaşım yaptı. [2] [3]

PERSEVERANCE 

Mars'ın yüzeyindeki rengin nereden kaldığı bilinmezliği hala mitolojiye dayalı olarak anlatılıyor olsa da bu kızıl rengi oluşturan hâkim kanaatin gezegen yüzeyindeki demir oksitten kaynaklanmış olabileceği kesin olarak belirlenmiş durumda olduğuna dair hala tereddütler mevcut.

ARKEOTEKNO

[1] Desert Varnish on Walls of Temple of Sinawava in Zion Canyon in Zion National Park, Utah is a photograph by Ruth Hager which was uploaded on October 27th, 2018.

[2] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-53582385

[3] https://mars.nasa.gov/mars2020/

[4] http://bianet.org/english/environment/228353-nasa-lake-salda-in-turkey-is-similar-to-jezero-crater-on-mars