ŞEHZADELER SAVAŞI: OTLUKBELİ 1473

S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Y. Mühendis

İstanbul fatihi Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet, 15 Ağustos 1461 yılında Trabzon'u aldıktan sonra Papa II. Pius, Epistola ad Mahumetem başlıklı aynı yılın Ekim ile Aralık ayları arasında padişahın alıp almadığını bugün bilemediğimiz 98 sayfalık bir dine davet mektubu gönderir. Mektubun amacı İstanbul'dan sonra padişahın batıya yönelmemesi, eğer yönelirse İstanbul'un tekrar alınması için Avrupa ülkelerinin birleşerek bunu önleyebileceğini, doğuluların antik çağlardan bu yana ellerinde sopa ile savaşan topluluklar olduğunu, Fatih'i övmek amaçlı olarak Türklerin böyle olmadığını padişahın ancak din değiştirirse bunlardan kurtulacağı bildirilmekteydi. (Papa II. Pius'un Fatih Sultan'a Mektubu) 

PAPA II. PİUS

Tarihler günümüzde az çok tartışmalı da olsa bu mektubun alınmadığını veya alındı ise verilen cevabın en büyük kanıtı bir seferde yine bir Türk boyu olan İsfendiyaroğullarının elinde bulunan Kastamonu (ve Sinop), Türk boyu Bayındır kolu Akkoyunluların elinde bulunan Koyulhisar ve nihayet Komnenosların elinde bulunan Trabzon'u alan Fatih Sultan Mehmet tarafından verilmiştir.

Fethinden önce ümidini kestiği Venedik/Ceneviz ve Papa dışında İmparator David'in yardım istemek üzere Diyarbakır'da bulunan Şah İsmail'in anne tarafından dedesi olan Uzun Hasan'ın "Sultan Mehmet' in kendisinin karşısında duramayacağını" sık sık tekrarlayan aşağılayıcı tavırları daha sonra Uzun Hasan'ın Trabzon İmparatorunun Osmanlıya ödediği verginin bundan böyle kendisine ödeneceğini bildirmesi ile zirveye ulaşacaktı. Bunun üzerine Fatih Sultan Mehmet'in Türkmen Oğuzlarından Bayındır Boyundan olan Uzun Hasan'a cevabı kısa ve net olacaktı 'gelen ulaklara ölüm, ayrıca Uzun Hasan'ın istemiş olduğu verginin bizzat Sultan tarafından kendi eli ile Hasan'a arz olunacak' şeklinde idi. (not: Daha sonra Safevi devletini kuracak Şah İsmail, dedesi Akkoyunluları ortadan kaldıracak, Akkoyunlu Murad Bey Osmanlılara sığınacak, Çaldıran Savaşı'nda 1514 yılında Şah İsmail' e karşı savaşırken ölecektir.)

FATİH SULTAN MEHMET ZAMANINDA İNŞA EDİLEN SÖGÖZÜ KÖYÜ YAYLASI CAMİ (KOYULHİSAR / SİVAS)

Fatih Sultan Mehmet'in almazsa huzurunu kaçıran 3 ilden biri olan Osmanlı'ya hizmet eden Koyulhisar'daki gazilerin Karaman ile birlikte Uzun Hasan tarafından yıkılıp yakılması Fatih'i derinden etkilemişti. Uzun Hasan babası Ali Bey ile birlikte daha önce Sultan Murad'a yardım etmelerine rağmen Uzun Hasan'ın padişah yakınları tarafından yönetilen Karaman' a yaptıkları affedilecek davranışlar değildi. Nitekim Uzun Hasan, küçük bir yılandı ve ejderha olmadan başı ezilmeliydi.[1] Gümüşhane'nin Pir Ahmet bucağında türbesi bulunan Karaman Bey'i Pir Ahmet'in babası İbrahim Bey, Fatih Sultan Mehmet'in babası II. Murat'ın kızkardeşi ile evliydi. Kendisine muhalefet ederek daha sonra Uzun Hasan'a sığınacak hala oğlu Pir Ahmed Bey aynı zamanda kendisine dirlik olarak verilen Bayburt civarında 1474 yılında vefat etmişti.

Ünlü astronom, matematikçi ve dil bilimcisi Ali Kuşçu'yu himaye eden ve alimler ile yaptığı toplantılar ile çok övülen Uzun Hasan, Venedikliler, Papa, Macar, Leh, Napoli Kralları ve Boğdan Prensi ile Osmanlılar aleyhine çalışan Irak-ı Acem, Irak-ı Arab, Azerbaycan ve İran'a sahip olarak Akkoyunlu devletini İmparatorluk haline getirmişti. Aynı zamanda Osmanlılara karşı durmak için Frenklerden Kapadokya ve Trabzon İmparatoru''nun kızının kocası olması dolayısı ile Trabzon'u istemişti.

UZUN HASAN'IN OĞLU UĞURLU MEHMET BEY'İN BABASININ ALEMLERİNİ FATİH'E GETİRMESİNİ RESMEDEN BİR MİNYATÜR

Fatih Sultan Mehmet, bütün bunlar üzerine Uzun Hasan'a 'badema (bundan sonra) elçimiz ok ve lafımız kılıçtır' diyerek kendisini ilkbaharda savaşa davet eder.

Osmanlı Ordusu Mart 1473 tarihinde Üsküdar'dan hareket eder. Osmanlı Ordusu Trabzon'u almaya gittiğindeki güzergah üzerinden Sivas'a daha sonra Erzincan'a kadar gelinmesine rağmen Uzun Hasan'ın Ordusu görülmüyordu.

Ancak Uzun Hasan, kendisine mektup gönderen Fatih'in Erzincan'da olduğunu öğrenince Tebriz'den 70 bin kişilik ordusu ile hareket eder. Bugünkü Tercan ilçesi yakınlarında ilk temasta Uzun Hasan'ın kuvvetleri Osmanlının uç birlikleri olan Has Murad Paşa yenilir. Bu haber Uzun Hasan'ın savaşı kazanacağına dair ümidini artırmıştı. [2]

Osmanlılar Fırat havalisinde gerçekleşen ve bu yenilgi karşısında taarruza geçmekte tereddüt eden Uzun Hasan'ın birlikleri karşısında Bayburt mıntıkasına doğru geri çekilir. Günümüzde Erzincan'ın ilçesi olan Otlukbeli Bayburt'a 48 Km, Erzincan'a 148 ve Gümüşhane'ye 140 Km uzaklığındadır.

Türk tarihinin 'makus talihi' yine cereyan edecekti.... İki Türk Ordusu karşı karşıya idi...

Otlukbeli, Fırat Havzası ile Çoruh Havzasını birbirinden ayıran bir coğrafi bölgededir. 

OTLUKBELİ SAVAŞI (1473)

Osmanlı Ordusu'nun merkezinde Fatih, sağ kolunda Şehzade Bayezid, sol kolda padişahın çok güvendiği Şehzade Mustafa vardı. Uzun Hasan'ın Akkoyunlu Ordusunda oğullarından sağ kolda Kör Zeynel Mirza, sol kolda Uğurlu Mehmet Mirza... Her iki taraftaki Şehzadeler, Otlukbeli Savaşı'nın kaderini berlirleyecekti...

Mehmetler, Mustafalar, Zeyneller, Bayezıdlar, Hasanlar, Oğullar, Babalar...Kısacası Oğuzların farklı boylarındaki Türkler karşı karşıya gelmişlerdi...(!)

FATİH'İN ÇİZİMİNİ KENDİSİNİN YAPTIĞI VE MACAR (ULAH) MÜHENDİS URBAIN'E DÖKTÜRDÜĞÜ ŞAHİ TOPLARI 

Ancak Uzun Hasan elinde topları olduğu bildiği Fatih'in toplarından Venediklilerden ister ancak topları bir türlü kendisine ulaşmaz...

İki ordu Otlukbeli'nde (veya Başkent denilen yerde) 11 Ağustos 1473 yılında Üçağızlı mıntıkasında karşı karşıya gelir...

Osmanlı Ordusunun siper düzenini gören Uzun Hasan'ın 'vay...ne derya' diyerek hayıflandığı söylenir.

İlk başarı Fatih'in en fazla güvendiği oğlu olan sol koldaki Şehzade Mustafa'dan gelmişti. Bütün Osmanlı top ve tüfengleri Akkoyunlu Ordusu'nun merkezinde bulunan Uzun Hasan'ın bulunduğu birliklere yapılır ve batılıların 'küçük Türk' olarak adlandırdıkları Uzun Hasan, bozguna uğratılır ve Bey Tebriz' e doğru kaçmaya başlar. Uzun Hasan'ın oğlu Mirza Zeynel sol kolda bulunan azablar ağası [3] Mahmud Ağa tarafından öldürülür.

 

ZEYNEL BEY TÜRBESİ (HASANKEYF/BATMAN)

Mirza Zeynel'in günümüzde Ilıca Barajı dolayısıyla sular altında kalacak olması nedeniyle Hasankeyf'de mimar Pir Hasan tarafından yapılmış türbesi, 2017 yılında Yeni Kültürel Park alanına taşınmıştır. Hasankeyf'deki Zeynel Bey Türbesinin mimari dış yapısı kuşaklara ayrılmıştı. Üst kuşakta kufi yazı ile Allah, alttaki iki kuşakta Ahmet, devamında Muhammed, en alttaki kuşakta ise Ali çini süsler tarzında yazılmıştı.

Savaş sonucunda diğer bütün Uzun Hasan'ın komutanları ve yakınları teslim alınır, bazıları affolur, bazılarının başı vurulur...

Fatih, kendi aleyhine Frenkler ile ittifak yapan Uzun Hasan'ı böylece Otlukbeli Savaşı'nda saf dışı bırakmıştı. Horasan Emiri Hüseyin Baykara'ya gönderdiği fetihnamesinde 'şimdi anlaşıldı ki Uzun Hasan Bey'in ahd ve peyman dilinde olup ef'alinde yokmuş; çünki diyar-ı islama taarruz için gayri-müslimlerle mektuplaşıp onları tahrik etmiştir' diye yazmıştır.

UZUN HASAN KÜLLİYESİ (TEBRİZ / İRAN)

Uzun Hasan, 1425 yılında doğmuştu, 1478 yılında elli dört yaşında Tebriz’de ölmüştür. Mezarı Tebriz'de Nâsıriyye Medresesi’ndedir. Fatih Sultan Mehmed, onun nüfuz sahası olan, Gümüşhâne-Trabzon yolu üzerindeki Torul mevkiinin Gürcü/Rum hâkimiyetini Otlukbeli Savaşı ile ortadan kaldırmış, Venedik Cumhuriyeti ile diğer batılı devletlerin Osmanlı Devleti’ne karşı saldırı ümitlerini yok etmiştir.

Savaş alanından kaçan Uzun Hasan'ın Hırvat asıllı Osmanlı sadrazamı Mahmud Paşa tarafından takip edilmemesi fikri kendisi hakkında bazı dedikodular oluşturmuştu. Osmanlı Ordusu geriye dönerken Şebinkarahisar'ı da topraklarına katar,  askere borç olarak verilen on milyon gümüş parayı kendilerine bağışlar.

Otlukbeli Savaşı'nın kazanılmasında önemli bir rolü olan Fatih döneminde iki kez sadrazam olan Veli Mahmud Paşa' nın şeceresi bir yeniçeri yetiştirmesi olarak Balkanlara kadar uzanır. Aynı şekilde Otlukbeli Savaşı'nın kazanılacağına yönelik ilk hücumda galip gelen Şehzade Mustafa, Mahmud Paşa'nın bir zevcesine Paşa bir başka seferde iken tecavüz eder.

Mahmud Paşa zevcesini boşar ancak Fatih'in emri ile karısını tekrar himayesine alır. Fatih'in oğlu Şehzade Mustafa İstanbul'da yatağında ölüm halinde iken 'ölümünden Mahmut Paşa'nın sorumlu olduğunu' söyler. Nihayet Şehzade Mustafa ölür ve Mahmud Paşa'nın evine casus olarak giren kişiler Paşa'nın beyaz elbise giyerek santranç oynadığını görürler. Bunun üzerine Fatih, bu değerli alim devlet adamını Yedikule'ye hapseder ve daha sonra da idam eder.    

MAHMUT PAŞA TÜRBESİ 

Adını günümüz İstanbul'undaki Mahmutpaşa semtine veren Hırvat asıllı Mahmut Paşa (ö. 1474), -Akkoyunlu Uzun Hasan'ın oğlu Zeynel Bey Türbesi gibi çinili ve İslam'ın en önemli simgelerinden olan sekizgen [4] mimariye dayalı türbesinin alınlığında 'Sahib'ül- hayrati  Mahmud'ül-hisal menba'ül -eltaf-i memduh'ül'-kemal, Sadık'üs-sultan-i  Mahmaut'ül-kerim Rahe mazluken ila da'in-naim, Fate merhumen ve tarihu beda- Mate Mahmüdün,Şahiden zahida" yazmaktadır.Hayır sahibi, iyi huy sahibi, lutfun kaynağı, yaptığı işleri noksansız yapan, her işi beğenilen, Sultanın sadık hizmetçisi mazlum sıfatına uyan Mahmut Paşa Cennet yolculuğuna çıktı.O’nun vefat tarihi için şu söylendi : “Takva sahipleri, şehitler ve iyilerle haşr et.” [5]

Günümüzde iki Türk Devleti'nin birbirleri ile savaşını simgeleyen Otlukbeli Savaş anıtı Kayı ve Bayındır boylarının sembollerinin bulunduğu ve bayraklarının dalgalandığı her iki Oğuz Boyu' nun aziz hatıralarına saygı adına Otlukbeli İlçesi'nde dikilmiştir. (yazının ana resmi)  

ARKEOTEKNO

[1] Aşıkpaşazade Tarhi, Derviş Ahmed Aşıki  

[2] Buna rağmen Fatih Uzun Hasan'a mektup göndermiş, barış teklif etmiş ancak Uzun Hasan bunu kabul etmemişti. (Zeno)

[3] Azablar: Ordunun en önünde yer alarak savaşan, düşmanın ilk saldırısını göğüsleyen fedailerdir. savaşlardan sağ çıkma olasılıkları çok azdır. bu nedenle sağ kalabilenler, büyük bir servetle ödüllendirilirlerdi.

[4] Dıştan silindirik bir görünümü olan Zeynel Bey Türbesi'nin mezar odası sekizgen yapılıdır. Orta Asya'da Türkistan yıldızı olarak bilinen sekizgen sembolü yıldız olarak cennetin 8 kapısını simgeler. .

[5]   http://www.fatih.bel.tr/assets/file/KitabelerinKitabiFatih/kitabelerinkitabifatih.pdf

[6] Büyük Osmanlı Tarihi, İ.Hakkı Uzunçarşılı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu , TTK Yayınları

[7] http://koyulhisar.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2015_12/08041243_20152019koyulhsarstratejkplan.pdf

[8]  The Papacy and The Levant, (1204-1571), Kenneth M. Setton