NOSTALJİK ANKESÖRLER

S. Vedat Karaarslan Arkeolog- Y. Mühendis

Ankesör kelimesi ise Fransızca encaisseur "tahsildar, kasaya koyan" sözcüğü bağlantılı bir kelime olarak tarihte ilk ankesör, ABD de 1889 yılında hasta eşini sürekli arayan ve bunun yüksek bir maliyete ulaşacağını düşünen William Gray'ın ilk kez ABD' de Hartford Connecticut'ta para ile çalışacak bir telefon fikrini ortaya atması neticesinde 1889 yılında ilk kez servise verilmişti.

Gray, hasta eşine sürekli telefon açmak üzere gittiği telefon işletmesinin telefonu kullanmasına müsaade edilmemesine sinirlenerek ihtiyaç duyacağı anda herkesin kullanabileceği telefon fikrini ortaya atmıştı. İngilizce' deki 'public phone' olarak bilinen ankesör adlandırması bu kullanımdan kaynaklanan bir anlam olarak ortaya çıkmıştı.

Bu ankesörlerin konulduğu ilk telefon kabinleri ya da kulübeleri ise ilk kez İngiltere'de 1903 yılında Londra'da High Holborn caddesinde kullanılmıştı.

Ankesörler para ile çalışırsa buna COCOT (customer-owned coin-operated telephones) denilirdi.  ABD de 1902 yılında 81.000 adet ankesör tesis edilmişti.

Ankesörlerin başlangıcı bizde hep 'jeton' kullanımı ile gerçekleşmişti. Türkiye'de halka açık ilk ankesör kullanımı 1982 yılında başlamıştı.

Jetonlar kullanım süresine bağlı olarak aranacak yerin uzaklığı mesafesine bağlı olarak küçük (şehiriçi), orta (şehirlerarası) ve büyük jeton (uluslararası) olmak üzere 3 çeşit olarak kullanılırdı. Jetonlar birbirleri yerine de kullanılabilrdi ancak süreye bağlı olarak hızlı, orta ya da yavaş yutulma şeklinde kullanılırdı. Santralden gelen 12 Khz lik sinyalin ilk aşamada ankesörün altındaki lambanın sönmesinden sonra çevrilen numara ile başlayan arama sekansı sonrasında  jetonların gelen 12 Khz lik palsların sayısına bağlı olarak yutulması ile konuşma devam ederdi. Rüyada jeton görmek ise çok çeşitli yorumlara dayanan,  insanların halet-i ruhiyesini gösterirdi. (!!) 

                                                                   ROBO CALL 

Dünyanın belki de gelmiş geçmiş en büyük ankesör dolandırıcısı olarak bilinen Nicolaos Kantartzis, ABD de Kensington, Silver Spring, Rockville ve Montgomery ile Prince George yerleşim yerlerinde 165 ankesörlü telefona sahip bir şirketin sahibidir. Aynı zamanda ücretsiz aranan 800 lü servislerden de Kantartzis, çağrı başına 49.5 Cent alma hakkı bulunuyordu. Kantartzis, 2012 yılında yaptığı bir bilgisayar programı ile bu ücretsiz aranan servislere gece ve değişik zamanlarda sahibi olduğu ankesörler üzerinden çağrılar başlatarak 3 ay içinde yaklaşık 4 milyon dolara tekabül eden 8 milyon aramaya karşılık gelen bir trafik oluşturmuştu. Bir nevi robotik aramaya karşılık gelen gelişme ve yöntem olarak bugün de bir çok operatörün korkulu rüyası haline gelen bu toplu aramalar telekomünikasyon jargonunda 'robo-call' olarak adlandırılır. Mahkemeye akseden bu olay sonucunda hakısz kazanç elde eden Kantartzis, 20 yıl hapis ve 250.000 $ bir ceza ile yargılanmış sonuçta hileli yol ile kazandığı parayı geri iade etti ve 20.000 $ cezaya çarptırılmıştı.

Bizde ise bu denli değil ancak ankesörlerde 'fraud' (iletişim sahtekarlığı) ile konuşmak isteyenler makina içine ip ile bağlanmış jetonu atıp çekerek bir jeton ile bütün konuşmayı gerçekleştirmek, değişik kullanıma yönelik jetonların kullanımı ya da kağıt, ince tel, teneke parçası, sakız gibi nesneleri kanala atarak makinayı kandırmayı düşünenler bir yıl içinde gerek ankesörlerin zayi edilmesi gerekse bedava konuşma yaparak o zamanki para ile yılda milyarları geçen bir meblağda idareyi zarara uğratabilmeyi başarıyorlardı.

Ankesör kullanımı mobil telefonların kullanımının yaygınlaşması ile giderek daha az olmasına rağmen ABD de özellikle kasırgalarda baz istasyonlarının gerek fiziki gerekse trafik açısından yetersiz kaldığı görülmüş ve başta New York olmak üzere ankesörlü telefon sayısının artırılmasına çalışılmakta, bu ankesörler özellikle internet ve Wi-Fi erişiminin olduğu VoIP gibi multimedya uygulamalı teknolojiler ile teçhiz edilmektedir. Ayrıca araştırmalar herhangi bir acil durumda halkın nerede olduğunu bildiği bir ankesör ile kendilerini daha güvende hissettiklerini söylemişleridir. Günümüzde ankeörlü telefonlar hala ödenebilir fiyattan konuşma (affordability), her yerde yaygınlığı ve kullanılabilirliği (availability) ve kullanılabilirliği (usability) özelliği nedeniyle çoğu ülkede tercih edilen bir telekomünikasyon cihazı olarak bilinmektedir.   

Ankesörlü telefonlar enflasyonun o yıllarda hızlı artışı nedeniyle hiçbir dönemde para ile çalışmayan ankesörlerimizin içine atılan jetonları bazen nedenli bazen de nedensiz yutması nedeniyle günümüzde çok güvenli çip kartı ile çalışan sistemlerin uygulanmasına rağmen tüm dünyada olduğu gibi bizde de halkın parasını önceden ödediği için kullanımdan doğan hataların hep kendisine fatura edilmesinden dolayı pek fazla güvendiği bir cihaz olamadığından bu güvensizlik, ankesörlerin daha ucuz bir konuşma cihazı olmasına rağmen hala devam ediyor.

ARKEOTEKNO