CAN SIKINTISININ BEYİNSEL HALLERİ

Can sıkıntısına neden olan beynin biyolojik bölümlerinin beynin kendisine hâkim olma bölümleri ile birlikte görme (occipital) ve dil işleme bölümleri arasındaki uyumsuzluktan kaynaklandığı Weismann ve arkadaşları tarafından ortaya konulmuştu. İnsanın konuşma ve görme yeteneğindeki herhangi bir zafiyet can sıkıntısına (bore) neden olabilir.

Voltaire, üç büyük kötülük içine işsizlik, yoksulluk ile birlikte can sıkıntısını da eklerken Peyami Sefa 'canımı sıkacak bir şey olmadığı zaman canım sıkılır' diyerek can sıkıntısının ne kadar önemli olduğunu vurgular. Frederic Gross ise can sıkıntısını boş bir zihne karşı bedenin hareketsizliği olarak tanımlar. [1] 

Çalıştığı aktif görevlerinden alınan kişilerin yoğun bir iş ortamından pasif görevlere atanması ya da emeklilerin aktif dilsel yeteneklerinden mahrum olması nedeniyle dilsel yeteneklerin kaybının da ‘can sıkıntısına’ neden olduğu bilinen bir davranış bozukluğudur.

Bunun gibi kapalı ortamlarda örneğin korona nedeniyle evlere hapis olan insanların can sıkıntısı nedeniyle halen günümüzdeki dilsel ve görsel handikaplara maruz kalmalarının sosyal sonuçları çoğu kişide alenen görülebilir.  

Kişinin görmesi gereken akrabaları, yakınları ya da ebeveynlerini ihmal etmesinin istem dışı da olsa kısmi bir can sıkıntısı yaşayabileceği görme ve görülmeyi gerektiren psikolojik bir vaka olarak tanımlanabilir. Uzun süre hapiste kalan kişilerin kapalı ortamlarda kaldıkları için göz bebeklerini sürekli oynatmaları aynı zamanda rahatsız edici olarak konuşma yeteneklerinin de kaybolmasına yol açar. Can sıkıntısından kaynaklanan bu psikolojik durumlar insan beyninin yakınlarını veya akrabalarını görme isteği ile ilgili bölümünün işlevselliğinin aktif olmaması (deaktive) olması olarak tanımlayabiliriz. Sıla-i rahim denilen memleket aşkı ile yanıp tutuşarak doğduğu şehri ziyaret edenler bu deaktive durumun aktif hale çevrilerek beyinlerinin görme ile ilgili occipital ve dilsel bölümlerini aktive ettiklerinin farkında dahi olmazlar.

Danckert [2] makalesinde insan beyninde dinlenme durumunda ön insulada herhangi bir aktivitenin olmadığını, can sıkıntısı ruh hali indüksiyonunda ve sürekli dikkat taramalarında geçmiş ve geleceği düşünen beynin otomatik bir pilot gibi hazır olması hali olan DMN (Default Mode Network) kümeleri ile ilişkili olan aktiviteyi ve son olarak, bir ilgiye yönelik olarak aynı bölgedeki beyindeki aktiviteyi gösteren her durum için eksenel görüntülerin ruh halini MRI taramaları olarak ortaya koymuştu.

Seyahat ve kişiler arası ilişkilerde dilsel yeteneğin kullanılması beynin bütününü kontrol eden diğer bölümlerini aktive edeceği için can sıkıntısından kurtulunabileceği öngörülebilir.  

Indiana Üniversitesi hocalarından Dr. David Landy’nin can sıkıntısını kişinin hayal kırıklığı, bıkkınlık, depresyon, tiksinti, kayıtsızlık, hissizlik, kapana kısılmışlık ve kuşatılmış olarak duygusal ifadeleri beynin işlevsel bozukluğu olarak tanımlar.

Bütün bu açıklamalardan anladığımız can sıkıntısına tekabül eden beynin biyolojik durumunun aynı zamanda biyolojik ve çevresel etkiler ile ortaya çıkan sosyal kaygıyı da ön plana çıkaracak şekilde dilsel ve görsel aktiviteleri de etkiliyor olmasıdır. Sosyal kaygı sonucu oluşacak;

Bilişsel; (ör. Toplum içinde aptal pozisyonda olduğunu düşünmek),

Duygusal; (ör. İsteksizlik, yalnızlık, umutsuzluk),

Fizyolojik; (ör. Terleme, titreme, kızarma, karın ağrısı)

Davranış bozuklukları; (ör. Geri çekilme, uyumsuzluk) gibi

psikolojik rahatsızlıkların başlıca nedenleri olarak bilinir.

Sosyal kaygıya da neden olabilecek beynin görsel ve dilsel bölümlerinin yer aldığı yazılı ve dilsel alan ile ilgili bölümü Wernicke, fikirleri ifade edebilme yeteneği ve konuşmaların üretildiği alan olan Broca ve görsel işlevsellik alanı occipital bölge ile bağlantısı olan angular gyrus bölgeleri, can sıkıntısının ortaya çıkardığı psikolojik davranışların neden olduğu can sıkıntısı ile etkilenen beynin biyolojik  alanları olarak bilinir.

ARKEOTEKNO  

[1] http://sozumsoz.com/can-sikintisi-sozleri/

[2] https://www.researchgate.net/figure/Axial-images-for-each-condition-showing-the-absence-of-any-activity-in-the-anterior_fig3_298739805

[3]https://memory.ucsf.edu/symptoms/speech-language#:~:text=Broca's%20area%2C%20located%20in%20the,attributed%20to%20this%20crucial%20area