HİTİT EKONOMİSİ, KOYUN VE BAL FİYATLARI

Asurlular ile Anadolu' da Hitit Devleti' nin kurulmasından önce m.ö. 1950-1750 yılları arasında eşek/katırlar ile yoğun bir şekilde  kervanlarla (i/ellatum) taşınan malların Alişar, Kaneş, Alacahöyük ve Hattuş kentlerinin yanında kurmuş oldukları büyük ticaret hanelerden  karum veya daha küçükleri olan wabartum' lardaki ticaret dönemi olan Asur Ticaret Kolonileri Çağı' nı sona erdiren bir husus da Kafkaslar ya da Trakya üzerinden mi geldikleri yoksa Anadolu'nun yerli halkı oldukları hala arkeoloji dünyasında tartışılmakta olan Hititler olmuştur.

Önce krallık sonra imparatorluk olarak m.ö.1650-1200 yılları arasında siyasi bir güç haline gelen Hititlerin ekonomik yapısı savaşlardan elde edilen ganimetler ve bağlı devletlerin ödedikleri vergiler ve harçlar ile ayakta durmaktaydı.

Hitit ticari yapısında kullanılan ağırlık ve sıvı ölçüm birimleri para kullanılmadığı için daha çok gümüş karşılığı ya da takasa dayalı bir ilişki üzerine kurulu idi. Kendi içinde belirli bir standarda tabi olan ağırlık birimleri farklılık arz etmekte, bu durum söz konusu toplulukların kullandıkları ağırlık ölçü sistemlerine göre değişmekteydi.

Mezopotamya' nın önceki dönem uygarlıklarından örneğin Sümerler 60 lık sistemi kullanırken, Ugaritliler 50 lik sistemi , Hititler ise 40 lık sistemi kullanmaktaydılar.

Buna göre Hititlerde  

1 şekel ağırlık birimi 12,4 gram,

40 şekelden oluşan 1 MA.NA (mina) ağırlığı 490 gram ,

1 zipattani 0.5 litre ve 1 parisu ise 50 litreye

karşılık gelirdi.

Ağırlık birimi olarak ise genellikle gümüş madeni kullanılırdı. Ancak gümüşten 40 kat daha değerli olan bir madenin günümüzde arkeolojide 'demir' olup olmadığı hala tartışılıyor. 

Mısır kralının Hititlerden altın karşılığında silah yapmak için daha sert olan demir istediği de bilinen bir arkeolojik gerçektir. Genç yaşta ölen Mısır firavunu Tutankamon'un 1925 yılında İngiliz arkeolog Howard Carter tarafından bulunan hançerinin ise meteor taşından elde edilen demirden yapıldığı ortaya çıkmıştı.    

Tabletlerden elde edilen bilgilere göre bir amele erkekse günlük olarak 12 şekel, kadınsa yarısı kadar ücret alırdı.

Bir usta Hitit ekonomisinde 12 şekel x 12. 4 gram = 148.8 gram gümüş kazanabilirdi. Bunun günümüz değeri yaklaşık 148.8 gram gümüş x 2.68 TL (günümüzde gümüşün gram fiyatı) = 398.78 TL etmektedir. 

Diğer bir deyişle nitelikli bir Hititli usta günümüzde çalışaydı günde 400 TL ye yakın bir gündelik kazanabilirdi. Bu kazancın aylık karşılığını günümüze uyarlarsak bir aylık kazanç 12.000 TL tutmaktadır.  

Gıda fiyatlarında ise bal 2 şekel, Hititçe 'udu' olarak bilinen ve en çok beslenen hayvan cinsi olan koyunun fiyatı ise ise kalite ve türlerine göre değişiyordu. Bu fiyat 4 koyun için 17 şekel değerine kadar çıkabiliyordu. Bu durumda en iyi koyun 4.25 şekel gümüş yani 4.25 x 12. 4 gram gümüş = 52.5 gram gümüş etmekteydi.

Hititler döneminde 'dişpum' olarak bilinen bal kap (karpatum) veya sıvı (sila) ile ölçülürdü. 2 şekel karşılığı balın karşılığı 24, 8 gram gümüş eder ki bu da bugünkü fiyatlarla 24.8 x 2.68 TL (günümüzde gümüşün gram ağırlığı) = 66.4 TL etmektedir.

Günümüz fiyatı ile yüksek kalitede bir Hitit koyununun fiyatı gümüşün gramı 2.68 TL X 52.5 gram = 140. 70 TL etmektedir. Bu kalitede koyunun fiyatı da günümüzde 4000-5000 TL civarında olması gerekir.

Sonuç: Balın Hititler dönemindeki litre ya da kap fiyatı 66.4 TL ederken günümüz de de aynı fiyata kalitesi düşük bal alınabilmekte en kalitelisi (?) ise günümüzde 300-400 TL civarında satın alınabilmekte, bir koyun ise Hititler döneminde 140.70 TL ederken günümüzde (2022 yılında) bu paraya ancak yarım kilo et  ancak alınabilmektedir.  

ARKEOTEKNO 

NOT: Fiyatlar 16.03.2019 tarihi baz olarak hesaplanmıştır. Günümüzdeki karşılaştırma rakamlarının üzerine yıllık enflasyon konularak günümüzdeki fiyatların daha yukarılara çıkacağı anlaşılmaktadır.  

KAYNAKLAR 

[1] https://www.academia.edu/4718317/Hitit_D%C3%B6neminde_De%C4%9Fi%C5%9Fim_Ara%C3%A7lar%C4%B1_ve_%C3%96l%C3%A7%C3%BC_Birimleri_2013 

[2] http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1803/19132.pdf

[3] Hititler, YKY