BEYİN VE YALAN

Y harfinin çilesini hemen hemen çekmeyen yoktur. Matematikte koordinatın dik olan çizgisi, sınavlarda sorulan X ile birleşimi olarak başta X+Y veya X.Y olmak üzere Y harfinin akrofonolojik olarak geçmişten ders alma bir anlamı olarak, Arapçada da YA harfi, seslerin frekansı veya her varlığın kendiliğinden seslendiği frekansı Hertz olarak değerini gösterir. Matematik sınavlarında Y nin fonksiyon değeri aşağıdakilerden hangisidir diye bir soru sorulduğunda apsisdeki X in değerini bulmuş ve ikinci nicelik olan ordinattaki Y nin değerinin bulunmaya çalışılacağı anlaşılırdı. Matematik sınav sorularında iki boyutlu uzayda bir noktanın yerini belirleyen ve genellikle (X,Y) olarak yazılan X ve Y ayrılmaz bir ikilidir.

İnsanda güzel olan yüzün ifadesi göz ile bütünleşirse de insanı insan yapan ağzından çıkan doğru olan, yalan olmayan sözüdür.

Y harfi ile başlayan ve öztürkçe yalgan kelimesinden üretilme bir kelime olan yalan kelimesi aslında bühtan, töhmet ve iftira anlamına gelir. Yalga kelimesi yalamak kelimesi ile aynı anlamı taşır. Eski Türkçe yala- "iftira etmek, dil uzatmak, söz taşımak" fiilinden +In sonekiyle türetilmiştir.

Herhangi bir kişinin söz ile yalan söylediğinde beyinde neler olduğuna dair değerlendirmelerde ise ana husus, beynin içinde büyük bir kimyasal değişiklik olduğuna dair beynin belirli bölgelerinde kan akışının değişiyor olmasıdır.

Aldatma ile beynin yapılan hatanın takip edilmesini sağlayan ön singüle korteks, aldatma davranışını kontrol eden dorsal lateral prefrontal korteks ve aldatma duygusunun işlendiği yer olan parietal korteks işlevsel olurken kişinin yalan söylemesi halinde prefrontal korteksde daha fazla aktivasyon gerçekleşir. Bu durum, prefrontal korteks deki herhangi bir yaralanma ya da kaybın yalan söylemeyi engellemesi olarak ortaya çıktığını gösterir. 

Nature Neroscience adlı dergide yayımlanan bir yazıda [1] yalan söylemenin duygusal hafıza ve duygusal tepkilerin oluşmasındaki birincil role sahip bölge olan ve limbik sistemin bir parçası olan beyindeki amigdalayı çalışmaz hale getirdiği ileriye sürülmüştür.  

BEYİNDEKİ YALAN BÖLGELERİ KIRMIZI RENKLİ. MAVİ RENKLİ BÖLGELER DOĞRU ALANLAR  

Demek ki başta korku olmak üzere, duyguların denetiminden ve yüz ifadesinde korkunun göstergesi olan beyindeki amigdala işlevsiz hale gelirse insana ait bütün bu davranışlar belirsiz hale gelir.  

Yalan söyleyenin amigdalanın etkisiz hale gelmesinden dolayı korkmayacağını söyleyebilmemize rağmen bütün bu değerlendirmelerden anladığımız Nietzche’nin ‘kimse öfkeli insan gibi yalan söyleyemez’ sözünün aksine usta bir yalancının beynindeki amigdalanın geriye çekilmesi ya da işlevsizleşmesi nedeniyle yüz ifadelerindeki belirsizlikler nedeniyle yalan söylendiğine dair yanılgılara düşebiliriz.

Beynin bütün bu biyolojik durumuna karşın FBI ajanlarının yalan söyleyen bir insanı tespit edebilmesine yönelik bir takım kıstaslar belirlemişlerdir.

Yalan söyleyen bir kişinin davranışlarına yönelik olarak 30 yıllık tecrübesiyle FBI ajanı Mark Bouton yazdığı kitapta [2] aşağıdaki hususları belirlemiş:

-Gözün ileri ve geriye doğru hareket etmesi

- Her 10 veya 12 saniyede bir göz kırpması oluşurken arka arkaya 5 veya 6 kez göz kapaklarının kırpılması. Göz kapaklarının hızlı kırpılmasının beyindeki dopamin ile orantılı olduğu da göz önüne alınmalıdır.

- Kişinin konuşurken kişinin gözlerinin yönlerine dikkat edilir. Sağ yukarı bakan bir göz bir şey hatırlama göstergesi iken aşağıya doğru bakış yalan göstergesi olabilir. Hatırlamaya çalışan bir beyinde insan gözü direkt olarak karşıya bakar.

- Kişinin duyduğu sese yönelik olarak ne duyduğu sorulduğunda gözler genellikle sola kayarken yalan söyleyecek bir kişinin gözleri bu durumda sağ tarafa doğru kayar.

- Kişinin burnu ile aldığı kokuyu ifade etmesi ya da hatırlamasında gözler, aşağı ve sola doğru kayarken sağa ve aşağıya doğru kayan bir göz yalan söylemenin göstergesidir.

-  Gözlerin altındaki demet haline gelmiş kırışıklıklar gerçek gülmeyi gösterirken bunun aksi durumdaki gülümseme sahte gülümsemenin göstergesidir.

- Yalan söyleyen kişinin yüzü kaşınır. Bu kaşınma dolayısıyla konuşurken yüzüne dokunan bir kişinin yalan söylediğine inanılır.

- Yalan söyleyen bir kişinin ağzı kurur ve bundan dolayı dudaklarını sürekli büzerek konuşur.

- Yalan söyleyen bir kişinin alnı, boynu ve arkasında sürekli bir terleme olur ve silmeye çalışır.

- Sempatik sinir sisteminin neden olduğu istemsiz bir refleks olan insanın yalan söylediğinde kızarması kişinin savaşma ve kaçma tepkisine neden olan adrenalin salınımına neden olur.

- Konuşurken kişi söylediği şeyler ile senkronize olarak kafalarını sallarlarsa doğruyu söylemiş olurlar. Bunun tersi durum yalan söylendiğine delalet eder.

Yapılan bir araştırma [3] sonuçlarına göre  daha az yalan söyleyen bir grup insan stres ve kaygıya dayalı %54 oranında daha az zihinsel şikâyet ve baş ağrısı ve sindirim sorunları gibi fiziksel sağlık sorunlarına %56 oranında daha az sorun yaşamış oldukları görülmüştür.

Yalan, modern anlamda kullanılan EEG'lere ve fonksiyonel MRI'lara taşıyan teknolojik gelişmelerle tespit edilebiliyorsa da Bouton’un yukarıdaki öngördüğü bütün hususları özümseyerek bilen profesyonel yalancılar dolayısıyla bunların bir hükmünün de kalmadığını söyleyebiliriz.

Yalanın tespit edilmesi antik çağda İstanköy (Kos) adasında doğan ve İskenderiye kentinde kalbin psikomatik olaylarda da rol oynadığını kralın oğlu Antiochus’un Stratonica ile tedavisinde kullanan tarihin ilk psikiyatristi ve kalp ritmini inceleyen (kardiyak ritmolog) Fizyoloji biliminin de kurucularından sayılan Erasistratos ilk defa beyin ve beyinciğin ayrımını yapmıştı.

South China University of Technology araştırmacısı Lie Yang ve arkadaşlarının beynin prefrontal bölgesinde yapmış olduğu çalışmalarda ise ulaştığı sonuç beynin bu bölgesinin sürekli yalan söylendiğinde %25 oranında daha fazla beyaz madde ile doluyor olması ve kişinin sürekli ve takıntılı bir şekilde yalan söylediğinde nöronlarının arasında gerçek olmayan fikirlerle daha fazla yol (yolak) kuruluyor olması ve beynin yalan ile işlevsellik kazanan bölgesinin yalan ile daha fazla genişliyor olmasıdır.[7]

ARKEOTEKNO

[1]https://www.thejoint.com/california/chula-vista/eastlake-31125/202872-what-happens-to-brain-when-we-lie

[2] How to Spot Lies Like the FBI: Protect your money, heart, and sanity using proven tips. Copertina flessibile – 22 maggio 2010

[3] https://health.usnews.com/health-news/articles/2012/08/20/how-lying-affects-your-health

[4] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/yalan

[5] https://www.businessinsider.com/how-to-tell-someones-lying-by-watching-their-face-2016-1#count-how-long-someone-closes-their-eyes-3

[6] file:///C:/Users/VEDAT/Downloads/11661-Article%20Text-13056-1-10-20200520.pdf

[7] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2376803/